Chủ đề sáng tác thơ Dao cũng giống như thơ các dân tộc thiểu số khác. Với đề tài phong phú, trong đó xuyên suốt là mạch nguồn xúc cảm về tình yêu quê hương, làng bản với cách cảm, cách nghĩ, cách nói của người miền núi, lối tư duy theo mạch thẳng, dễ hiểu và thân thuộc.
Người Dao Tiền xã Trung Minh (Yên Sơn) tìm hiểu bài thơ cổ của dân tộc Dao.
Người Dao có nhiều bài thơ nói về nguồn cội, về sự tích Bàn Vương. Các câu thơ luôn được lưu truyền qua bao đời nay như nhắc nhở con cháu nhớ tổ tiên, dòng tộc: “Còn cấu Dìu Miền hểu Long Khuyển/Thìn hùng chẳng thin piái hành diều/Vúa chản Pành Hùng chói hùng tỉn/Mài có Khuyến long chẩy hành tài/Hành tháo chói pin Pành Hùng tỉn/Sin đào pham chàm phấy chía manh/Mào chủn viàng chía mẩy kín quía/Hỉn ánh Pành Hùng hai dống phiêm/Sính piái phíu nhiền tò hành pia” (Dịch thơ: Thủy tổ người Dao là Long Khuyển/Thiên cung giáng hạ xuống trần gian/Thời đó Bình Hoàng đang ngồi Triệu/Bỗng nhiên Long Khuyển trời giáng hạ/Xuống trước sân rồng Điện nhà vua/Mình dài ba thước lông đen nhánh/Như nhung có vân vàng kỳ dị/Bình Hoàng nom thấy rất là thích/Bèn sai đưa vào nuôi trong cung).
Tình yêu lứa đôi luôn là nguồn cảm xúc trong thơ ca. Đối với người Dao, thơ tình yêu thể hiện tình cảm trong sáng, lành mạnh, lời tỏ tình ý nhị của trai gái trao nhau: “Vàn goạng hù rành tòng dét ây/Ky tinh tỉn nìn pết dăm bê/Goạng ngon xìu tàu răn dét thím/Năng chậy mậu dồn cung xảng ây” (Dịch thơ: Hai bên tình hòa hợp một ý/Ước định ngàn năm chẳng lừa nhau/Nếu là duyên do trời ban định/Hai bên đầu cầu thuận một lòng).
Trong thơ ca giao duyên người Dao, người đọc nhận thấy các cung bậc tình cảm diễn ra nhẹ nhàng, đa dạng song điều làm cho người nghe thấy day dứt nhất chính là lời trai gái chia tay: “Hoải lo thếu dều bù bàn nọu/Thìn rài kéng xong mụi póng nìn/Nàm nhậu đều hù mụi éc ây/Rành lofoong rành mây thêu nhằm nhằm/Trẹt nhệp tràng rì tú xin chấu/Nhôn hoă xằng xáng thay tóng hệp/Dui mây pỏu diềm thây quây đềm/Ây tan mạn thím ắn oi nhậu” (Dịch thơ: Quay chân lui bước nước mắt rơi/Chẳng biết khi nào mới gặp gỡ/Gặp gỡ một lần nhớ vạn lần/Mong khi hội ngộ vẫn duyên này/Nhàn rỗi một mình lòng chẳng vui/Ra vào thường thường được thấy nhau/Ước gì hóa thân thành lá dong/Cho nàng gói muối, ngọt bốn mùa).
Theo thời gian, mạch nguồn sáng tác thơ ca vẫn tuôn chảy bắt nhịp đời sống hiện đại. Ở Tuyên Quang, hiện nay có nhiều tác giả vẫn say sưa sáng tác thơ Dao. Tiêu biểu như: Bàn Xuân Triều, Bàn Minh Đoàn, Chu Tuần Ngân… Các tác giả đã có nhiều tác phẩm được đăng trên Báo Tân Trào.
Kế thừa và phát huy giá trị thơ truyền thống, tác giả Bàn Xuân Triều sáng tác nhiều bài thơ như: Đời người không chịu cảnh đói nghèo, Theo Đảng Bác Hồ xây hạnh phúc, Tấm lòng cô giáo ở miền xuôi… Ông chia sẻ, người Dao có tư duy mạch thẳng nên trong thơ cũng vậy. Ông lựa chọn cách diễn đạt bằng hình ảnh trực quan sinh động, theo cách cảm, cách nghĩ của đồng bào, dùng sự vật thân quen gần gũi liên tưởng cảm xúc của mình.
Tác giả Bàn Minh Đoàn, hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật tỉnh chia sẻ, câu thơ người Dao thường dài, gồm có 7 chữ, thường được gọi là “Thất ngôn trường thiên”. Các bài hát Páo dung đều xuất phát từ những câu vần vè 7 chữ nên tác giả sử dụng thơ của mình để hát và cùng phổ biến cho bà con dân tộc mình. “Tài lậu hụi hành phiệm chuộng xhía/Chuổng xhía kjea tuông trỡi mụi nhoàng/Truổng xhía nhoàng kjea jủm hền trải/Phơi kjuỗi thông nan xháng loàng” (Dịch thơ: Muốn đi đường lớn lòng còn ngại/Còn ngại anh em ngại cả nhà/Ngại rằng nhà ta không đồng ý/Để lại biết bao tiếng xấu xa).
Thơ người Dao đã phần nào thể hiện được sự giàu đẹp, hấp dẫn của ngôn ngữ Dao. Hy vọng trong thời gian tới, các tác giả tiếp tục sưu tầm và sáng tác nhiều tác phẩm thơ đồng bào miền núi tạo nên bức tranh văn hóa mang đậm bản sắc các dân tộc.
Theo baotuyenquang.com.vn