Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La là những công trình kiến trúc cổ, vừa có giá trị cao về kiến trúc nghệ thuật, vừa có sự linh thiêng về tín gưỡng thờ mẫu, một nét đẹp tâm linh trong văn hóa tín gưỡng của người Việt. Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La là ba trong năm di tích của thành phố Tuyên Quang đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La được nhân dân thành phố Tuyên Quang khôi phục từ năm 2007. Theo sách Đại Nam nhất thống chí, truyền thuyết dân gian kể lại rằng: Xưa có hai nàng công chúa con vua Hùng là Phương Dung và Ngọc Lân, một hôm theo xa giá đến bên bờ sông Lô (thuộc thôn Hiệp Thuận) đỗ thuyền. Nửa đêm trời mưa to, gió lớn, hai nàng đều hoá, nhân dân trong vùng lấy làm linh dị bèn lập đền thờ. Đền thờ Phương Dung công chúa ở tế hữu sông Lô thuộc địa phận xã Ỷ La nay là Đền Hạ. Đền thờ Ngọc Lân công chúa ở phía tả Sông Lô thuộc xã Tình Húc nay là Đền Thượng.
Theo truyền thuyết Đền Hạ thờ Phương Dung công chúa do gặp nạn binh đao bị phá nghiêm trọng nên dân cư phải rước tượng thần đến làng Ỷ la lánh nạn. Năm 1817, Khải Định thứ 3, khởi công dựng lại Đền Hạ trên địa điểm cũ nhưng quy mô lớn hơn. Khi đó tại địa điểm tượng thần đền Hạ lánh nạn dân làng Ỷ La cũng xây dựng đền Ỷ La để thờ công chúa Phương Dung. Sự hình thành Đền Mẫu Ỷ La bắt nguồn từ Đền Hạ, hai ngôi đền cùng thờ công chúa Phương Dung người đã hóa thân thành Mẫu Thượng Thiên. Trong quan niệm dân gian, Đền Ỷ La là nơi “lánh nạn” của Mẫu, là nơi có địa thế linh thiêng chở che Thánh Mẫu, là nơi có khả năng bảo toàn cái Thiện, chính vì vậy Lễ hội Đền Thượng và Đền Hạ khiing tách rời Đền Ỷ La. Trong những ngày rước Mẫu Đền Ỷ la và Đền Thượng được chọn là nơi khởi kiểu, Đền Hạ là nơi hợp tế.
Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La là dịp để nhân dân các dân tộc thành phố Tuyên Quang thành kính tưởng nhớ công đức trời biển của các vị thần linh. Đặc biệt là hai vị mẫu thần công chúa Phương Dung và Ngọc Lân. Hai vị thần đã truyền dạy cho người dân xứ Tuyên biết cách cấy cày, trồng dâu nuôi tằm, dệt vải được muôn dân tôn kính.
Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La năm 2018 được tổ chức trong 6 ngày từ ngày 26/3/2018 đến ngày 01/4/2018 (tức từ ngày 10 đến ngày 16 tháng 2 âm lịch). Đây là nét sinh hoạt văn hóa lâu đời được tổ chức hàng năm ở thành phố Tuyên Quang. Đến với Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La nhân dân và du khách được chiêm gưỡng ghi lễ rước Mẫu độc đáo, được đắm mình trong những cung bậc trầm bổng trong liên hoan văn hóa tín gưỡng thờ Mẫu mà còn được tham gia những trò chơi dân gian truyền thống.
Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La ngày nay đã và đang trở thành điểm hẹn không thể thiếu của người dân thành phố và du khách đến từ mọi niềm của đất nước. Đặc biệt năm nay, Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La gắn với lễ đón bằng Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La. Đây là vinh dự của thành phố Tuyên Quang, đồng thời đòi hỏi trách nhiệm lơn lao trong công tác bảo tồn, gìn gữi và phát triển các giá trị văn hóa trong giáo dục truyền thống đối với các thế hệ người dân thành phố Tuyên Quang, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Thành phố Tuyên Quang mong muốn Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La thực sự là hoạt động văn hóa, tín gưỡng bố ích, không chỉ có ý nghĩa là một ngày hội mà còn là dịp để quảng bá, tôn vinh, phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của thành phố Tuyên Quang đối với du khách trong nước và bạn bè quốc tế. Đưa Lễ hội Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La của thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc riêng có, khẳng định tiềm năng thế mạnh về du lịch của thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang.
Hải Nguyễn