Đến các huyện Lâm Bình và Na Hang, tỉnh Tuyên Quang, du khách không khỏi trầm trồ với những trang phục được in, thêu tỉ mỉ, tinh tế. Trong đó, trang phục của phụ nữ người Dao Tiền được in hoa văn bằng sáp ong vô cùng ấn tượng và độc đáo.
Phụ nữ Dao Tiền in hoa văn lên vải bằng sáp ong truyền thống
Đồng bào Dao Tiền nơi đây đã và đang giữ gìn và phát triển nghệ thuật vẽ họa tiết trên vải bằng sáp ong. Đầu tiên, tấm vải được là phẳng để khi in, sáp ong sẽ ngấm đều và đẹp, không bị loang. Xưa kia, khi chưa có các sản phẩm hiện đại hỗ trợ, đây là công đoạn vất vả nhất, người Dao Tiền dùng miếng đá phẳng mịn cả hai mặt đặt tấm vải trắng lên và dùng nanh lợn là thật nhẵn và láng bóng miếng vải.
Tiếp đến là công đoạn đun sáp ong, sáp ong được đun lên phải có độ loãng vừa phải, nếu loãng quá thì khi in hoa văn lên vải sẽ bị nhòe, còn đặc quá thì sáp không ăn vào vải. Sau khi có được dung dịch sáp ong vừa ý, người phụ nữ sẽ bắt đầu vẽ. Dụng cụ để vẽ sáp ong gồm: Dụ pơi (một que tre nhỏ được vót nhọn đầu), vè (một que tre nhỏ gắn thanh sắt nhỏ tạo hình chữ, chùn thố (2 ống tre to và nhỏ) và phong tháo (một que tre nhỏ được gắn sắt ở đầu).
Khi vẽ, đồng bào dùng vè để tạo hình tam giác trên tấm vải, sau đó dùng dụ pơi chấm phía trong tam giác; phong tháo dùng để tạo các đường viền của các hình tam giác nhọn và chùn thố dùng để chấm hình đồng tiền xu. Đây là bước sau cùng để hoàn chỉnh bộ hoa văn trước khi miếng vải được nhuộm chàm. Những họa tiết trang trí được người Dao Tiền sử dụng trên trang phục của mình thường chia làm 6 dạng mô típ: Chùn thốp (hoa văn hình đồng xu), Chùn Heng (hoa văn kẻ ngang), Chùn chủn (hoa văn các hình chữ nhật xếp chồng vào nhau), Sà Pjơi (hoa văn hình chữ nhật có vạch kẻ bên trong), Chùn chjao (hoa văn sóng nước màu trắng), Chùn Meng (hình sóng nước màu chàm). Hoa văn này được sử dụng để tạo hình trên váy, nó thể hiện niềm mong ước của dân tộc Dao Tiền về sự thịnh vượng, mong muốn cuộc sống no đủ, tốt đẹp hơn. Một số phụ nữ cho biết những hình tròn tượng trưng cho núi non.
Sau khi vẽ xong, chờ sáp ong khô rồi mới đem tấm vải đi nhuộm chàm nhiều lần (từ 4 đến 5 lần) để ra được màu chàm như ý. Sau đó, tấm vải sẽ được nhúng vào nước sôi khiến cho sáp ong tan ra và hiện lên các hoa văn trên nền chàm. Một mảnh vải nhuộm chàm, in sáp ong, người phụ nữ Dao cần khoảng 10 ngày cho tất cả các công đoạn. Những tấm vải in hoa văn sáp ong được phụ nữ Dao Tiền sử dụng để khâu váy. Chiếc váy màu chàm với các họa tiết hoa văn đã tôn lên vẻ đẹp duyên dáng, giản dị của phụ nữ Dao Tiền.
Chị Đặng Thị Lây, thôn Nà Mu, xã Hồng Thái (Na Hang) chia sẻ: Không muốn bản sắc văn hóa của dân tộc mình bị mai một, những năm gần đây chị em phụ nữ người Dao tiền ở thôn đã nỗ lực truyền dạy lại cho con cháu trong nhà cũng như các cô gái trẻ trong thôn cách thêu thùa trang phục truyền thống. Các bà, các chị thường xuyên giảng giải về ý nghĩa của từng nét hoa văn, từng đường kim mũi chỉ, cách kết hợp màu sắc của các sợi chỉ để làm nên nét hấp dẫn của bộ trang phục truyền thống của mình.
Với sự tâm huyết của các bà, các mẹ trong việc truyền dạy nghề thêu váy áo truyền thống của dân tộc mình cho thế hệ con cháu, hiện nay những phụ nữ trẻ tuổi trong thôn đã tích cực hơn trong việc học thêu váy áo của dân tộc mình. Nhiều chị em mặc dù mới học nhưng cũng muốn tự tay làm cho mình bộ trang phục của dân tộc thật đẹp để mặc vào dịp Lễ hội, Tết… Vào những lúc nông nhàn hay là dịp Tết chị em phụ nữ trong thôn lại tập trung với nhau thành từng nhóm để dạy cho nhau các thêu và may trang phục của dân tộc mình. Người già dạy cho người trẻ, người biết nhiều dạy cho người chưa biết… tất cả phụ nữ dân tộc Dao Tiền xã Hồng Thái đang cùng nhau giữ gìn nét đẹp văn hóa độc đáo của dân tộc mình.
Truyền dạy nghề thêu váy áo truyền thống của dân tộc Dao Tiền cho thế hệ con cháu
Ông Đặng Văn Sam, Phó Chủ tịch UBND xã Hồng Thái (Na Hang) cho biết: Hiện nay, để bảo tồn và phát triển nghề thêu truyền thống của dân tộc Dao Tiền UBND xã cũng tích cực tổ chức các hoạt động như khôi phục nghề thêu truyền thống qua hoạt động thi thêu thùa; tuyên truyền trong các buổi họp thôn bản về giữ gìn, phát triển nét đặc sắc truyền thống của dân tộc mình.
Để tiếp tục gìn giữ và phát huy giá trị của kỹ thuật in hoa văn trên vải của đồng bào Dao Tiền, ông Hoàng Minh Đằng, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Na Hang cho biết: thời gian qua huyện thường xuyên tổ chức các lớp học dạy dệt vải, chấm sáp ong, thêu hoa văn trên trang phục của người Dao Tiền.
Để bảo tồn trang phục truyền thống trước nguy cơ mai một, thời gian qua chính quyền địa phương, đoàn thể cùng sự quyết tâm nỗ lực của đồng bào, đã đang và làm sống lại nghề. Chính quyền địa phương đã phối hợp với các nghệ nhân, tổ chức các lớp truyền dạy dệt thổ cẩm. Qua lớp học, các em được hướng dẫn thực hiện thành thạo nghề dệt, rèn kỹ năng thêu và cho ra các sản phẩm đẹp, chất lượng tốt hơn. Ông Cao Văn Minh, Trưởng phòng Văn hóa và Du lịch huyện Lâm Bình chia sẻ thêm.
.jpg)
Phụ nữ Dao Tiền ở xã Hồng Quang (Lâm Bình).
Những sản phẩm thổ cẩm thủ công truyền thống của các dân tộc huyện Lâm Bình luôn là món quà thú vị với du khách gần xa khi đến với vùng đất này.
Việc bảo tồn và phát huy được nghề dệt thổ cẩm, kỹ thuật in hoa văn lên vải bằng sáp ong truyền thống, không chỉ giữ gìn được giá trị văn hóa, mà còn tạo điều kiện tích cực cho hai huyện Na Hang và Lâm Bình phát triển du lịch cũng như tạo sinh kế bền vững và nâng cao thu nhập cho đồng bào Dao Tiền và các dân tộc khác trên địa bàn huyện.
Theo http://doingoaituyenquang.gov.vn/